معماری کهن تا پست مدرن| انجمن رمان ایران

[Fati..]

الگوی شهرسازی و فضای جامع شهری در گذشته


تجربة حضور در فضاهای شهری که یا تغییر عملکرد از جانب شهری به جنبه‌های دیگر داده‌اند و یا اصلاً کیفیتی خاصی ندارند و برعکس تجربة موفق حضور در فضاهایی چون میدان نقش جهان اصفهان و روایت‌هایی از میدان‌هایی در شهرهای سیه‌نا و ونیز و فلورانس و میلان و … از دوستان همراه، نگارنده را بر آن داشت که تاریخچه‌ای از این فضاها و لزوم وجود چنین فضاهایی که با هر فرهنگ به خصوص فرهنگ غنی و اصیل و پشتوانه‌دار ایران دارد را بیان دارد.
در ادامة بحث فرصتی پیش آمد تا در مورد اثر متقابلی که این فضاها در معماری و فرهنگ شهرنشینی در شهرهای کنونی و شهرهای جدید دارند، بحث بشود.
و در آخر در مورد چند نمونة موردی از این فضاها و ایجاد نوعی تصویر از این فضاها به بررسی کیفیت این فضاها و چگونگی تأثیر عوامل مختلف محیطی و اقتصادی و فرهنگی در شکل‌گیری آن خواهیم پرداخت.
توجه اینکه، نمونه‌های بیان شده در این نوشته به این جهت انتخاب شده‌اند، که نگارنده توانسته آنها را به طور کامل لمس نماید و یا با آنها و طراحی آنها ارتباط برقرار کرده باشد وگرنه حقیر خود را در حد نقد آثاری این چنین ندانسته و نمی‌دانم.
آیا گیاهان از رشد دانه‌ها حاصل می‌شوند؟ (بحث تاریخ‌شناسی و گونه)
این پرسشی بود که در حدود ۱۰ هزار سال پیش ساکنان خاورمیانه را به طور ضمنی مجبور کرد که در یک فضای واحد به یکجانشینی بپردازند و تهیة غذا عاملی برای همزیستی مسالمت‌آمیز و مدت‌داری شد که بعدها نام شهر به خود گرفت. شهرها از همان ابتدا نشان دهندة نوعی آداب سیاسی و اجتماعی و فرهنگی خاص مخصوص به ساکنان خود به همراه داشتند.

 

[Fati..]

از مشخصه‌های شهرهایی که به تدریج بوجود آمد، فضاهای شهری خاص مردم هر منطقه و کیش و آئین بود. چون شهرهایی که با آئین و نظم زندگی خاصی بوجود می‌آمدند احتیاج به امنیت و فضاهای خاص به خود داشتند. شهرهای بوجود آمده احتیاج به مشخصات خاصی برای خود، از جمله برج‌ها و باروها و حصار دور تا دور شهر و ارگ‌های حکومتی و فضاهای مذهبی بودند.

شکل ۲: پلان مجموعة تخت سلیمان در تکاب آذربایجان غربی (مرجع کتاب معماری جهان)

هر کدام از این شهرهای با توجه به ذوق و سلیقه و هوش سازندگان خود و با توجه به اقلیم و فن‌آوری در ساخت شکلی به خود گرفتند. برای مثال اولین شهرها فاقد کوچه و خیابان بودند تا ساختمان‌ها بتوانند هم به لحاظ اقلیمی و هم امنیت بدون مشکل باشند.

شکل ۳: پلان و منظرة فوران ‌آتش، جزئی از نقاشی دیوای چاتال هویوک
و بعد از معماری‌های دوران‌های پیش از تاریخ در دوران بین‌النهرین نقشه‌های ساختمان ایجاد شد و در دوران مصر باستان شهرسازی‌های مذهبی رواج یافت.
در این شهرها همه چیز بر اساس مذهب پرستی مصریان نظام می‌یافت.
بعد در دوران مربوط به ایران مجموعه‌هایی چون چغازنبیل شکل گرفت و شهرها مشخصة طبقاتی شدن اجتماعی به خود گرفتند که خود باعث جدا شدن فضاهای مذهبی و حکومتی از بقیه قسمت‌های شهر شد و در دوران هخامنشی فضای حصار و دیوار از اطراف مجموع تخت جمشید و یا پاسارگاد به علت امنیتی که پادشاهان داشتند و صلح و آرامش پادشاهان حذف گردید.

 

[Fati..]

شکل ۴: پلا کامل تخت جمشید (مرجع کتاب معماری جهان)

کمی بعدتر در دوران ساسانی با پیشرفت‌های فنی شهرهایی چون فیروزآباد شکل تازه‌ای به خود گرفتند و شهرنشینی آداب ویژه‌ای یافت که بناهای برزگتر وهمساز با طبیعت بوجود آمد.

شکل ۵: پلان و نماد مقطع مجموعة فیروزآباد

در معماری هند شهرهایی با فاضلاب و خیابان‌کشی ویژه همانند موهنجودارو و شهرهایی در چین و ژاپن که با پیشرفت‌هایی چون اسپوتا و پاگودای چینی، نشانه‌هایی برای شهرهای مختلف بشر متمدن بوجود آمد.

شکل ۶: نقشة شهر وخیابان‌های موهنجودارو (مرجع کتاب معماری جهان)

در معماری بزرگ و بی‌نظیر یونان نیز فضایی به فضاهای شهری به نام آگورا بوجود آمد. توضیح اینکه آگوراها در معماری یونان وظیفة خاصی را بر عهده داشتند وآن بوجود آمدن فضاهای اصلی هر چند نامنظم در اطراف یک مسیر بود، مسیری حیاتی برای مردم یک شهر در حال تعامل و در جهت معماری خاصی که عقل محوری و ریشة اصلی آن بود.

شکل ۷: شکل یک آگورا در یونان به همراه فضاهای جانبی (آگورای آکروپلیس)

در آکروپلیس یونان به راحتی می‌توان این فضای منحصر به فرد را تجربه کرد.
این فضا با همین کارکرد کمی منظم و پیشرفته شد تا بتواند در معماری متکامل روم باستان شبیه به یک حیاط مرکزی ظاهر شود و نام فوروم را به خود بگیرد. فوروم‌هایی که با باسیلیکاها و مراکز تجاری و تفریحی و مذهبی و حکومتی در ارتباط تنگاتنگ بودند.

 

[Fati..]

شکل ۸: پلان فوروم شهر پومپئی، روم باستان (دیده می‌شود که فوروم در روم دارای خاصیت نظم است.)
در این دوره اتفاق خاص دیگری برای فضاهای کوچکتر جلوی باسیلیکاها و معابد افتاد و این شاید حضور عناصری به نام استلاء در این معماری به حالت سمبلیک و نمادین بود. شاید از لحاظ نشانه شناسی، این عناصر نشانه‌ای برای مرکز محلات و محل‌های درجه دوم اجتماعی ـ سیاسی به شمار می‌رفت که از معماری‌های قبل از خود وام گرفته شده بودند. (معماری مصر باستان)

شکل ۹: نما و قطع ستون یادبود تراژان، روم باستان (مرجع کتاب معماری جهان)
در دوران دوم مسأله جالب توجه دیگر فضاهای بزرگ شهری همچون نمایشخانة کولوسئوم بود که می‌توانست افراد زیادی را در خود جای دهد. این امر از آن لحاظ ضروری به نظر می‌رسید که مردم می‌توانستند ساعاتی را در کنار فرمانروای خود گذرانده و منظره و یا نمایش خاصی را ببینند. در این حالت یک فرد می‌توانست تا دو سوم همشهریان خود را یک جا و در یک محل جزئی از یک پرسپکتیو بزرگتر ببیند.

​

 

[Fati..]

معرفی سقف بیگیت


قالب ماندگار سقف کامپوزیت بیگیت با استفاده از ورق گالوانیزه به ضخامت 0.7 میلی متر ساخته می شود. قالب بیگیت به دلیل فرم قوسی و کنگره ای خود توانایی تحمل بارهای حین اجرا (1000کیلوگرم بر متر مربع) را دارا می باشد. این قالب ماندگار در سیستم سقف بیگیت که ترکیبی از سقف عرشه فولادی و سقف کامپوزیت ماهیچه ای است استفاده می شود. سیستم سقف بیگیت کاملاً بومی می باشد و برای اولین بار در جهان توسط مهندسین ایرانی اختراع و به ثبت رسیده است و نمونه مشابه ندارد.
قالب بیگیت به دلیل حالت فنری، که دارد به راحتی روی تیرهای فرعی که فاصله ی آکس تا آکس آن ها، از 120 الی 140 سانتی متر، که مضربی از 5 می باشد گذاشته می شود و پای قالب (قوس) داخل نبشی نشیمن(نبشی 3) که قبلاً روی تیرها ی فرعی جوش شده اند گذاشته می شود، سپس یک شبکه آرماتور8 @ 20 cm (AII) φروی آن اجرا می شود و بعداز آن عمل بتن ریزی (280 کیلوگرم بر متر مربع) انجام شده و عملیات اجرای سقف کامل می شود .
سيستم سقف بيگيت داراي مدرك ثبت اختراع به شماره 58718 مورخ 88/2/16 و تاييدیه مركز تحقيقات راه، مسکن و شهر سازی کل كشور به شماره 4949-8-91 به تاریخ 91/2/8 می باشد .
کاهش پروفیل های سقف در نتیجه کاهش قیمت تمام شده، کیفیت، سرعت، سادگی اجرا، ایمنی و بومی بودن سقف بیگیت از مهم ترین فاکتورهای اجرای سقف بیگیت است .

 

[Fati..]

تامین پارکینگ: امکان اجرای بیگیت در دهانه های بزرگ، باعث حذف ستون های پارکینگ و لذا افزایش فضای قابل استفاده در پارکینگ ها می شود.
2. ارزانی: تیرریزی سقف های بیگیت، حدود ۴۵ درصد از سقف کامپوزیت، ۳۰ درصد از سقف عرشه فولادی و ۳۰ درصد از سقف تیرچه بلوک ارزان تر می باشد.
3. سبک سازی: تیرریزی سقف های بیگیت، حدود 30 درصد از سقف کامپوزیت، 20 درصد از سقف عرشه فولادی و 20 درصد از سقف تیرچه بلوک سبک تر می باشد.
4. کاهش تعداد ستون ها: قابلیت ستون گذاری با فواصل 6 متر، بدون افزایش وزن پروفیل های تیرریزی.
5. سادگی اجرا: اجرای بیگیت ساده و منطبق با فرهنگ ساخت و ساز کشور می باشد و نیاز به تجهیزات خاص اجرایی ندارد.
6. سرعت بالای اجرا: سریع ترین سیستم اجرای سقف با توانایی اجرای کامل یک سقف در روز.
7. ایمنی بالا: استحکام قالب بیگیت، باعث کاهش خطرات جانی و مالی حین اجرای سقف می شود.
8. قابلیت اجرا بدون شمع بندی
9. امکان نصب برشگیر قبل از تیرریزی
10. یکپارچگی سقف: شکل بیگیت سبب یکپارچگی بالای بتن سقف با قالب می شود.
11. ارتعاش صفر: ارتعاش سقف بیگیت، به علت ممان اینرسی بالاتر نسبت به سایر سقف ها و شکل خاص آن، در حد صفر می باشد.
12. پروفیل به جای تیرورق: قابلیت استفاده از پروفیل به جای تیرورق، در پل ها تا دهانه ی ۱۰ متر.
13. تیرهای فرعی بلند: امکان بهره وری از پروفیل، جهت تیرهای فرعی بلند تا ۱۱ متر.
14. زیبایی: به علت شکل قوسی- کنگره ای قالب ها، در موتورخانه ها، پارکینگ ها و ... می توان از زیبایی قالب به جای سقف کاذب استفاده نمود، که باعث انعکاس نور و ایجاد روشنایی بهتر می گردد.
15. کاهش هزینه ی تیرریزی: استفاده از تیرهای فرعی کوچک تر، که معمولاً ارزان تر نیز می باشند، سبب می گردد، که تیرریزی به راحتی و با دست قابل انجام باشد.
16. اجرای همزمان سقف ها: اجرای بدون نیاز به شمع بندی، توانایی اجرای همزمان سقف ها را فراهم می آورد. (درصورت تامین مهار جانبی)
17. قابلیت اجرای سقف در سازه های بتنی
18. عدم نیاز به سوراخ کاری جان پل ها: برای عبور تاسیسات، به راحتی می توان از فاصله ی میان روی پل ها و زیر قوس قالب ها استفاده نمود.

 

[Fati..]

1روش طبقه ای: در این حالت، سقف هر طبقه، به صورت جداگانه و با فواصل زمانی معین، اجرا می شود. این روش، مناسب ساختمان هایی است، که تیرریزی تمام طبقات آن انجام نشده باشد یا مهاربندی جانبی سازه به صورت طبقه ای انجام شود.
2. روش تمام طبقات: در این حالت، سقف تمام طبقات، به صورت همزمان و در یک نوبت، اجرا می شود. این روش، مناسب ساختمان هایی است، که تیرریزی تمام طبقات آن انجام گردیده و مهاربندی جانبی سازه به طور کامل تامین شده باشد.

 

[Fati..]

الف- مراحل قبل از اجرای سقف:
1. نصب نبشی نشیمن: جوش نبشی 3 به بال فوقانی تیرهای فرعی با زاویه ی ۲۰ درجه.
2. نصب برشگیرها: نصب ناودانی ها یا گل میخ ها (با ارتفاع ۱۶ سانتی متر) به فواصل ۳۰ سانتی متر بر روی تیرهای اصلی و فواصل ۵۰ سانتی متر بر روی تیرهای فرعی.
ب- مراحل اجرای سقف:
1. تیرریزی: تیرریزی مطابق نقشه های اجرایی انجام می شود.
2. نصب قالب های بیگیت: قالب های بیگیت، به راحتی و بدون نیاز به بست، پرچ یا جوشکاری، بر روی نبشی های نشیمن تیرها قرار داده می شوند.
3. اجرای فلشینگ: درقسمت پل ها، جهت جلوگیری از ریزش بتن، از قالب فلشینگ بیگیت استفاده می شود.
4. بستن دور کار: با استفاده از تخته های با ارتفاع ۲۰ سانتی متر، دور کار به طور کامل بسته می شود.
5. آرماتوربندی: شبکه ی آرماتور، مطابق استاندارد سیستم بیگیت (BCS)، اجرا می گردد.
6. شمع بندی: درصورت طراحی سقف با شمع بندی، می بایست فقط زیر تیرها ی سقف، قبل از بتن ریزی شمع بندی استاندارد انجام شود.
7. بتن ریزی: مطابق نقشه های اجرایی و با عیار داده شده، بتن ریزی با ضخامت معادل ۱1 تا ۱2 سانتی متر (بسته به فواصل تیرهای فرعی) انجام می گیرد.